Gepleýiş tanamak näme?
Gepleýiş tanamak
Söz tanamak hakda bilmeli zatlaryňyz
Sözleýiş tanamak barada aýdanymyzda, köplenç aýdylýan sözi tanamak we ony bir programma ýazmak ukyby bolan programma üpjünçiligini göz öňünde tutýarys, netijede ýazmaça görnüşde aýdylanlaryň hemmesi bolar. Oňa köplenç “sözden-tekste” diýilýär. Ilki başda diňe çäkli mukdarda sözlemleri öwrüp bilmek üçin programma üpjünçiliginiň gaty çäkli mümkinçilikleri bardy. Wagtyň geçmegi bilen, gepleýiş tanamak programma üpjünçiliginiň tehnologiýasy köp ösdi we häzirki wagtda dürli dilleri we hatda dürli nyşanlary tanap bilmek üçin has çylşyrymly. Elbetde, bu ugurda edilmeli işler henizem bar.
Käte adamlar iki termini bir zat üçin ulanýan hem bolsa, söz tanamagyň ses tanamak bilen birmeňzeş däldigini bellemelidiris. Ses tanamak, gürleýän adamy tanamak we aýdylanlara üns bermezlik üçin ulanylýar.
Söz tanamagyň we baglanyşykly tehnologiýanyň gysga taryhy
Bu makalada söz tanamagynyň ýokarlanmagynyň taryhyny we tehnologiýasyny gysgaça düşündireris.
Sanly eýýamyň dörän gününden bäri adamlar nädip maşynlar bilen aragatnaşyk gurup bilmek islegi bardy. Sanly kompýuteriň ilkinji görnüşi oýlanyp tapylandan soň, köp sanly alym we inersener sözleýiş tanamagyny bu prosese nädip girizmek üçin dürli usullar bilen synanyşdy. Bu prosesiň aýgytly ýyly 1962-nji ýylda bolupdy, şonda IBM ýönekeý matematika hasaplamalaryny ýerine ýetirip bilýän esasy gürleýiş tanamak enjamy Shoebox-y açanda. Bu kompýuter ulanyjysy mikrofonda gürlän bolsa, bu enjam “goşmaça” ýa-da “minus” ýaly alty sany dolandyryş sözüni tanap bildi. Wagtyň geçmegi bilen munuň tehnologiýasy ösdi we häzirki wagtda kompýuterler bilen ses arkaly aragatnaşyk saklamak gaty adaty bir aýratynlyk. Siri ýa-da Alexa ýaly meşhur söz tanamak hereketlendirijileri bar. Bu ses bilen işleýän enjamlaryň emeli intellekt (AI) we maşyn öwrenişine baglydygyny bellemek möhümdir.
Emeli intellekt (AI) agzalsa, ylmy fantastiki filmden bir zat ýaly bolup biler, emma hakykat häzirki döwürde we döwrümizde AI biziň dünýämizde uly rol oýnaýar. Aslynda, AI gündelik durmuşymyzda eýýäm bar, sebäbi köp programmalar we programmalar eýýäm ulanýarlar. Theöne bu termin ýüze çykanda 20-nji asyryň başynda ylmy fantastika. 1950-nji ýylyň ahyrynda AI düşünjeleri has görnükli boldy we köp alymlaryň we filosoflaryň üns merkezinde boldy. Şol döwürde Alan Týuring atly örän hyjuwly iňlis matematigi, bar bolan maglumatlaryň esasynda maşynlaryň problemalary çözüp we özbaşdak karar berip biljekdigi baradaky teklibi öňe sürdi. Mesele, kompýuterleriň entek emeli intellektiň ösmegi üçin möhüm ädim bolan şol maglumatlary ýatda saklamak mümkinçiliginiň ýoklugydy. Şol döwürde edip biljek zatlarynyň hemmesi ýönekeý buýruklary ýerine ýetirmekdi.
AI-iň ösüşinde ýene bir möhüm at, ilkinji gezek “emeli intellekt” adalgasyny döreden Jon Makkarti. Makkarti AI-iň: “akylly maşyn ýasamagyň ylym we in engineeringenerligi”. Bu kesgitleme 1956-njy ýylda Dartmut kollejinde geçirilen ýarym konferensiýada ýüze çykdy. Şondan bäri AI çalt depginde ösüp başlady.
Häzirki wagtda dürli görnüşdäki emeli intellekt hemme ýerde bar. Köplenç dünýäde her gün alyş-çalyş edilýän maglumatlaryň umumy mukdarynyň köpelmegi sebäpli köpçülikleýin kabul edildi. Öňdebaryjy algoritmlerde ulanylýar we saklamak we hasaplaýyş güýjüniň gowulaşmagyna sebäp boldy. AI köp maksatly ulanylýar, mysal üçin terjime, transkripsiýa, söz, ýüz we obýekti tanamak, lukmançylyk şekillerini seljermek, tebigy dilleri gaýtadan işlemek, dürli sosial ulgam süzgüçleri we ş.m. Grandmaster Gari Kasparow bilen Deep Blue küşt AI-iň arasyndaky küşt oýnunyň ýadyňyzdamy?
Maşyn öwrenmek emeli intellektiň ýene bir möhüm ulanylyşydyr. Gysgaça aýdylanda, öz tejribeleriniň maglumatlar bazasyndan öwrenmäge we kämilleşdirmäge ukyply islendik ulgamlara degişlidir. Bu nagyşlary tanamak arkaly işleýär. Ulgamyň muny etmegi üçin tälim berilmegi zerur. Ulgamyň algoritmi köp mukdarda maglumat alýar we bir gezek şol maglumatlardan nagyşlary kesgitläp bilýär. Bu prosesiň ahyrky maksady, bu kompýuter ulgamlaryna hiç hili adam goşulyşmagyna ýa-da kömegine mätäç bolmazdan özbaşdak öwrenmäge mümkinçilik bermekdir.
Maşyn öwrenmek bilen birlikde bellemeli möhüm bir zat, çuňňur öwrenmekdir. Çuňňur öwrenmek prosesinde iň möhüm gurallaryň biri emeli nerw ulgamlary diýilýär. Adam beýnisiniň gurluşyna we işine meňzeş ösen algoritmlerdir. Şeýle-de bolsa, olar plastiki we has meňzeş biologiki beýniden tapawutlylykda statik we simwolikdir. Gysgaça aýdylanda, bu çuňňur öwreniş, ilkinji nobatda emeli nerw ulgamlaryna esaslanýan maşyn öwrenmegiň gaty ýöriteleşdirilen usulydyr. Çuňňur öwrenmegiň maksady, adam öwreniş proseslerini ýakyndan köpeltmekdir. Çuňňur öwrenmek tehnologiýasy örän peýdaly we ses bilen dolandyrylýan dürli enjamlarda möhüm rol oýnaýar - planşetler, telewizorlar, smartfonlar, holodilnikler we ş.m. Emeli nerw ulgamlary elementleri çaklamagy maksat edinýän süzgüç ulgamy hökmünde hem ulanylýar. ulanyjynyň geljekde satyn aljakdygyny. Çuňňur öwrenmek tehnologiýasy lukmançylyk pudagynda hem giňden ulanylýar. Rak barlagçylary üçin bu örän möhümdir, sebäbi bu düwnük öýjüklerini awtomatiki kesgitlemäge kömek edýär.
Indi söz tanamaklyga gaýdyp geleris. Bu tehnologiýa, ýokarda belläp geçişimiz ýaly, gürlenýän diliň dürli sözlerini we sözlemlerini kesgitlemegi maksat edinýär. Ondan soň olary enjamyň okap bilýän formatyna öwürýär. Esasy programmalar diňe az sanly möhüm sözlemleri kesgitleýär, ýöne has ösen gürleýiş tanamak programma üpjünçiligi tebigy gürleýişiň ähli görnüşlerini açyp bilýär. Gepleýiş tanamak tehnologiýasy köp halatlarda amatly, ýöne käwagt ýazgynyň hili ýeterlik däl bolanda ýa-da gürleýjä dogry düşünmegi kynlaşdyrýan fon sesleri ýüze çykanda käwagt kynçylyklara duş gelýär. Şeýle hem, gürleýjiniň hakykatdanam güýçli aksenti ýa-da şiwesi bar bolsa, käbir meseleler bilen ýüzbe-ýüz bolup biler. Gepleýiş tanamak yzygiderli ösýär, ýöne henizem kämil däl. Hemme zat sözler bilen baglanyşykly däl, maşynlar henizem adamlaryň edip biljek köp zadyna ukyply däl, mysal üçin beden dilini ýa-da kimdir biriniň sesiniň sesini kesgitläp bilmeýärler. Şeýle-de bolsa, bu ösen algoritmler bilen has köp maglumatyň kesgitlenmegi sebäpli bu kynçylyklaryň käbiri kynçylykda azalýan ýaly. Geljegiň näme getirjekdigini kim bilýär? Gepleýiş tanamagynyň nirede gutarjakdygyny çaklamak kyn. Mysal üçin, Google Google Translate hereketlendirijilerinde söz tanamak programma üpjünçiligini ornaşdyrmakda eýýäm köp üstünlik gazandy we enjam hemişe öwrenýär we ösýär. Belki, bir gün adam terjimeçilerini düýbünden çalşarlar. Ora-da belki ýok, gündelik gürleýiş ýagdaýlary adam ruhunyň çuňlugyny okap bilmeýän islendik maşyn üçin gaty çylşyrymly.
Söz tanamak haçan ulanmaly?
Häzirki wagtda hemmelerde diýen ýaly smartfon ýa-da planşet bar. Gepleýiş tanamak şol enjamlarda umumy bir aýratynlykdyr. Adamyň çykyşyny herekete öwürmek üçin ulanylýar. Ejeňe jaň etmek isleseňiz, “Ene jaň ediň” diýip buýruk bermegiňiz ýeterlikdir we smartfonyňyz eýýäm aragatnaşyk sanawlaryňyzy ýazmazdan belgini aýlaýar. Bu sözleýiş tanamakdyr. Munuň başga bir gowy mysaly, Alexa ýa-da Siri. Şeýle hem ulgamynda gaty simli bu aýratynlyk bar. Google size hiç zat ýazmazdan ses bilen islendik zady gözlemek mümkinçiligini berýär.
Belki, indi bularyň hemmesiniň nähili işleýändigi bilen gyzyklanarsyňyz. Dogrusy, işlemegi üçin gürlenýän sözleriň ses tolkunlaryny tanamak, derňemek we sanly formata öwürmek üçin programma üpjünçiliginde mikrofonlar ýaly datçikler gurulmalydyr. Soňra sanly maglumatlary haýsydyr bir söz we aňlatma ammarynda saklanýan beýleki maglumatlar bilen deňeşdirmeli. Gabat gelýän mahaly programma üpjünçiligi buýrugy tanap we şoňa görä hereket edip biler.
Bu pursatda ýene bir bellemeli zat, WER (söz ýalňyşlyk derejesi) diýilýär. Bu säwlik belgisini sözleriň jemi bilen bölýän formula. Diýmek, ýönekeý söz bilen aýdylanda, takyklyk bilen köp zat bar. Maksat, elbetde, pes WER bolmagydyr, sebäbi bu aýdylýan sözüň transkripsiýasynyň has takykdygyny aňladýar.
Gepleýiş tanamak indi öňküsi ýaly isleg bildirýär. Şeýle hem, aýdylýan sözi ýazylan ses faýlyny tekste öwürmek zerur bolsa, Gglot-a ýüz tutup bilersiňiz. Biz adalatly bahadan takyk transkripsiýalary hödürleýän transkripsiýa hyzmat üpjün edijisidiris. Şeýlelik bilen, ulanyjylara amatly web sahypamyz arkaly habarlaşmakdan çekinmäň.